Həyat üçün 12 qayda: Xaosa qarşı panzəhər

“Həyat üçün 12 qayda: Xaosa qarşı panzəhər” kitabı müəllifin “Quora”da insanların həyatla bağlı müxtəlif suallarına cavab verməsi nəticəsində əmələ gəlmiş siyahılardan ilhamlanaraq yazılıb. Bir növ Peterson ondan həyat məsləhəti istəyən insanlardan “bezərək” hamıya toplu şəkildə cavab verməyi qərara alıb. Beləcə, bu mükəmməl kitab ərsəyə gəlib.

Hər sətrinin altından xətt çəkmək istədiyim, acgözlüklə, yorulmadan, maraqla oxuduğum kitab oldu. İnsanların zombiləşdiyi, sosial şəbəkə, ağıllı telefon, süni intellekt kimi ağrısız silahların yayıldığı müasir dünyada kitab oxumaq yavaş-yavaş dəbdən düşür. Hamı səbirsiz, duyğusuz məxluqa çevrilir,  beynini işlətmək yerinə ən xırda şeylər üçün belə chat gbt-yə hücum çəkir. Belə bir dövrdə mütaliə kimi bir vərdişi qorumaq çox çətindir.

Kitabla bağlı təəssüratlarım o qədər fərqli və qarışıqdır ki, beynimdəkiləri kağıza tökməkdə çətinlik çətirəm. İlk öncə onu deyim ki, kitab xaos və nizamın balansı haqqındadır. Petersona görə nizam və xaos məşhur in-yan simvolu kimidir. Nizam in-yanın ağ tərəfi, maskulin tərəfidir. Xaos isə qara və feminin tərəfidir. Onların kəsişməsi isə transformasiyanın mümkünlüyünü ifadə edir.

Başlayaq birinci qaydadan.

Qayda 1: Çiyinləriniz arxada düz durun. (Stand up straight with your shoulders back)

Bu qaydadan nə götürməli olduğunu anlamaq üçün bir cümlə kifayətdir: aristokratiyaya soyuq dəyəndə pnevmoniyadan ölən işçi sinif olur. Ona görə də hər vəziyyətdə üstünlüyünü qorumağa çalışmalısan. Üstünlük dərəcənə isə özündən daha çox ətrafdakı insanların fikrinə əsasən qərar verdiyin  üçün ehtiyatlı olmalısan.

Bu qaydada müəllifin toxunduğu digər məsələ günlük rutinlərlə bağlıdır. Deyir ki, hər gün eyni saatda yatıb eyni saatda durmursansa xeyri yoxdur. Əvvəl yuxu rejimini düzəlt, sonra dəyişmək haqqında fikirləş.

Başqa sözlə, qazanmaq istəyirsənsə, silkələn və özünə gəl. Məğlub ola bilərsən, amma məğlub vəziyyətində qala bilməzsən. Çiyinlərin arxada, düz durmaq həyatın dəhşətli məsuliyyətini şüurlu şəkildə dərk etməkdir.

Qayda 2: Özünə kömək etmək üçün məsuliyyət daşıdığın biri kimi davran.( Treat yourself like someone you are responsible for helping)

Yəqin ki, bu qaydanı oxuyanda ağlına gələn ilk şey özünü sevmək, yaxşı davranmaq oldu. Amma qayda başqa şeyi deyir. Deyir ki, nə istədiyinə, səni nəyin xoşbəxt etdiyinə yox, sənin üçün nəyin daha yaxşı olduğuna bax. Fərqi görə bilirsən? Və əlavə edir ki, hadisələrə baxışın başqa yollarının mövcud olması faktını qəbul etmək belə bizim üçün çox çətindir.

Bu qaydada dəyərli Peterson xaosu cahilliyin mərkəzi, kəşf edilməmiş ərazi, sərhədlərin bitdiyi yer, eyni zamanda ürküdücü azadlıq adlandırır. Yəni hər həqiqətin birdən çox üzü var. Mehriban, qoca itlər də dişləyə bilər, unutma.

Bu qaydada ən çox sevdiyim bu sual cümləsi oldu: əziz valideynlər, uşaqlarınızın güclü olmasını yoxsa təhlükəsiz böyüməsini istəyirsiniz? Məncə bütün valideynlərin üzərində düşünməli olduğu sualdır...

Qayda 3: Sənin üçün ən yaxşısını istəyən insanlarla dost ol.( Make friends with people who want the best for you)

İstəmək azdır. Səndən daha yaxşı biri olmağınız tələb edən, sənin potensialını səndən daha yaxşı bilən insanlarla dost ol. Belə dosta sahibsənsə təbrik edirəm, xoşbəxtsən.

Qayda 4: Özünü dünən kim olduğunla müqayisə edt, başqasının bu gün kim olduğu ilə deyil. (Compare yourself to who you were yesterday, not to who someone else is today)

Nə istədiyini özündən soruşmusan? Özünə ədalətli davranırsanmı? Yoxsa özünlə tiran-kölə şəraitində yaşayırsan?

Ümumiyyətlə, müqayisə təhlükəli metoddur. Özünüzü digərləri ilə müqayisə etmək isə daha təhlükəlidir. Hər kəsin həyat şərtləri, təcrübələri fərqli olduğu üçün müqayisə məntiqsizdir. Və müqayisə çox hallarda qısqanclığa, özünəinamın azalmasına və dəyərsiz hiss etməyə gətirib çıxarır. Ona görə də, əgər müqayisəyə ehtiyac görürsənsə, özünü müqayisə etməli olduğun yeganə insan güzgüdədir.

Təəssüf ki, bəzən anlamadığının, görmədiyinin fərqində belə deyilsən...

Qayda 5: Övladlarına onların xoşuna gəlməməyinə səbəb olacaq hər hansı bir iş görməyə icazə vermə. (Do not let your children do anything that makes you dislike them)

Bu qaydadan götürməli olduğun dərs budur ki, övladı(ları)na onları gözündən salacaq hərəkətlər etməyə icazə vermə. Uşaq valideynin gözündən düşərsə, digər insanların gözündə də heç olar.

Qayda 6: Dünyanı tənqid etməzdən əvvəl öz evini qaydaya sal.( Set your house in perfect order before you criticize the world)

Hər şey daxildən başlayır. Əvvəlcə həyatın çətin olduğunu və bu dünyada (əslində o biri dünyada da) hər kəsin ağrı-acı, əziyyət çəkəcəyini qəbul et ki, sonrakı mərhələni qəbullanmaq asan olsun. Daha sonra əlinə süpürgəni al və həyatını təmizləməyə başla. Səhv etdiyinin fərqində olduğun şeyləri etməyi elə bu andan etibarən saxla. Daxili səsinin sənə bələdçilik etməsinə icazə ver.

Qayda 7: Mənalı olanın arxasınca get, məqsədəuyğun olanın deyil.( Pursue what is meaningful (not what is expedient).

Cəmiyyətin, sosial normaların və ya ailənin çiyninə yüklədiyi şeyləri daşımaq məcburiyyətində deyilsən. Qayda 1-i xatırla, çiyinlərin arxada düz duranda sənə əziyyət verən yüklər öz-özünə tökülməyə başlayacaq.  Amma unutma: köklərin cəhənnəm atəşini dadmamış cənnətə ucala bilməzsən. Əzizim Jordan burda deyir ki, həyat sən doğru vaxtda, doğru yerdə -  xaos və nizamın düz ortasında bütün varlığınla duranda məna qazanır. Təbii ki, çiyinlərin arxada, düz durmalısan.

Qayda 8: Düzünü de və ya heç olmasa yalan danışma.( Tell the truth, or, at least, don't lie)

İlk öncə yox deməyi öyrən. Yox deməli olduğun halda demirsənsə, bu sənin xarakterini zəiflədir. Özünə xəyanət etmiş olursan. Gəlmiş-keçmiş bütün psixoloqların dediyi bir cümlə var: yalan şəxsiyyəti sapdırır.

Qayda 9: Dinlədiyin adamın sənin bilmədiyin bir şeyi bilə bildiyini unutma.( Assume that the person you are listening to might know something you don't).

Həqiqi dinləmənin necə bir təcrübə olduğu haqqında bir fikrin varmı? Əminəm ki, yox. Çünki dinləyən insan bütün cəmiyyəti təmsil edir. Çünki dinləmək hədsiz təhlükəlidir. Çünki dinləmə cəsarət tələb edir. Və Peterson deyir ki, sadəcə susmağı bacarmaqla olduqca ağıllı olduğunu göstərə bilərsən.

Qayda 10: Nitqində dəqiq ol.( Be precise in your speech)

Həqiqətən nə demək istəyirsənsə onu de. Bu, səni varlığın xaosu ilə üzləşdirəcək. Və çətinliklərə qarşı addım atmağına səbəb olacaq.

Qayda 11: Uşaqlar skeytbord sürərkən onlara mane olma. (Do not bother children when they are skateboarding)

Yunqdan sitat gətirən Peterson deyir: əgər hər hansı bir şəxsin bunu niyə etdiyini anlamırsansa, etdiyinin nəticəsinə bax və təhlil et.

Ardınca cəmiyyətdə əksəriyyətin qəbul etdiyi yanlış inanca toxunur: əgər oğlan uşaqları kiçik yaşlardan qızlar kimi tərbiyə edilsə, onlar da həssas, anlayışlı olar, ətrafdakı aqressiv kişilər azalar.

Bu tamamilə səhv yanaşmadır. Çünki aqressiya ta əvvəldən elə olduğu yerdə idi. Yəni xarakterin doğuşdan gələn, öyrədilə bilməyən hissəsidir.

Daha sonra Peterson buradan yola çıxaraq qadın-kişi arasındakı psixoloji fərqləri təhlil edir.

Qayda 12: Küçədə pişiklə qarşılaşdığın zaman onu sığalla. (Pet a cat when you encounter one on the street.)

Peterson bu qaydada həyatdakı kiçik şeylərə, bir fincan qəhvəyə, günəşin doğmasına, qızılgülün ətrinə və ya bir heyvanı oxşamağa diqqət yetirməyin sənə necə kömək edə biləcəyini göstərməyə çalışır. Ona görə də küçədə pişik görəndə sığalla. Pişik sevmirsənsə it də olar.

Qaydalar haqqında bu qədər.

Kitabı oxuyub bitirəndən sonra mən nə oxudum, ilahi?-deyə özümə sual verdim. Sanki Peterson qarşımda oturub bu günə qədər heç kimin etmədiyi şəkildə mənə həyat dərsi verdi. Gah şillələdi, gah sığalladı, həm ağlatdı, həm güldürdü. Amma nəticə etibarilə özümü və insanları daha yaxşı tanımağıma səbəb oldu.

Hər şey üçün çox sağ ol, Dr. Peterson. Dediyin kimi, xoşbəxtlik bəlkə də zirvəyə gedən yoldadır, zirvədə deyil, çünki xoşbəxt yolçuluq xoşbəxt sonluqdan yaxşıdır.

Xoşbəxt həyat səyahəti diləyiylə...