İlk təəssüratın psixologiyası

Keçmişə nəzər salın, hal-hazırda həyatınızda əhəmiyyətli yeri olan bir insanla necə tanış olduğunuzu xatırlayın. Həmin vaxtkı ilk təəssüratlar hələ də keçərlidirmi? Böyük ehtimalla yox.

İlk dəfə kiminləsə tanış olanda onun bizə ötürdüyü auranı formalaşdıran bəzi amilllər var: üz ifadəsi, bədən dili, xarici görünüş və s.

Aparılan araşdırmalara görə, geyim, aksessuar və digər kənar amillər ilk təəssürata çox az təsir edir.

İlkin təəssürat çox qısa zaman müddətində - saniyələr ərzində formalaşır. Bəs aldığımız təəssürat özünü nə qədər doğruldur?

Uşaqlar informasiyanı ətrafındakı obyektlərə, üzlərə baxaraq alırlar. Buna görə də üz tanıma və üz ifadəsini təyin etmə bacarıqları hələ kiçik yaşlardan formalaşır. Nəticədə biz emosional vəziyyətləri ayırd etmək üçün qarşımızdakı insanın beynini oxumağa çalışırıq.

Araşdırmalara görə, 4 xüsusiyyət var ki, ilk təəssüratın yaranmasına təsir göstərir:

1.     Uşaq üzlülük (babyfaceness). Uşaqlara qarşı insanda anadangəlmə cazibə var. Buna görə də uşaq ifadəli üz görəndə biz körpəyə aid xüsusiyyətləri həmin insana köçürürük.

2.     Oxşarlıq. Əgər yeni tanış olduğumuz insan bizim bəyənmədiyimiz başqa insana (məsələn köhnə sevgili, aramız dəyən dost və s) oxşayırsa, şüuraltımızın yaratdığı təəssürat heç də xoşagələn olmayacaq.

3.     Fit olmaq. Sağlam, güclü insanlar daha ağıllı və cəlbedici olurlar. İnsanın düzgün üz quruluşu da ilk təəssürata təsir edir.

4.     Emosional oxşarlıq. Bəzi insanların üz oxuma qabiliyyətləri yaxşı olsa da, əksər insanlar bunu bacarmır. Buna görə də, bəzən yalnış anlamalar ortaya çıxır. Məsələn, qaşları daha aşağıda olan adam ümumi olaraq “əsəbiyəm” mesajını ötürür.

İlk təəssüratın tarixi

“Üz insanın daxilinə bir qapıdır”. Filosoflar, alimlər bu fikri uzun müddət müzakirə ediblər. Bəziləri üçün ilk təəssürat cəlbedicilik, digərləri üçün “yaxşı genlər” və s stereotipləri idi.  İdeyanın kökü Aristotelin “xüsusiyyətlərə görə xasiyyəti təyin etmək mümkündür” fikrindən başlayır. 1700-cü ildən başlayaraq “fizioqnoz” adı ilə məşhurlaşan sahə ortaya çıxdı. “Physiognomy” üz quruluşuna görə insanın xarakterini və onun hansı peşə üçün uyğun olub-olmamasını təyin edir. Darvinin dövründə fizioqnoz fakt kimi qəbul olundu.

Amma 19-cu əsrdə “frenelogiya”nın yaranması ilə fizioqnoz dəbdən düşməyə başladı. Frenelogiya insanın başının quruluşuna görə onun xarakterinin müəyyən edən yalançı elmdir.

Nəticə

Beləliklə, insanları ilk təəssüratlara görə mühakimə etmək o qədər doğru olmasa da, bir məsələ var ki, şüuraltımız qarşımızdakı insanın bizim üçün təhlükəli/təhlükəsiz olduğunu ilk təəssürat vasitəsilə təyin edir. İkincisi, 100% olmasa da, ani mühakimələr nisbi dəqiqliyinə malikdir. Həm də bu dəqiqlik ilk mühakiməmizi vermək üçün nə qədər vaxt sərf etməyimizdən də asılıdır. Şübhəsiz ki, ilkin mühakiməmizi təsdiq edə biləcək daha çox məlumat axtararaq ilk təəssüratlarımızı doğrulamağımız daha ağıllı seçim olardı.

Özünüz qərar verin:

Tolstoy: Çətin vəziyyətlərdə həmişə ilk təəssüratlarla hərəkət edin.

Kafka: İlk təəssüratlar hər zaman etibarsızdır.